فهرست مطالب
مقدمه
موضع رسول اکرم (ص) در مورد آینده
الف- مساله اول
ب- مساله دوم
ولایت امام علی (ع) در قرآن کریم (۱)
آیه تبلیغ
شان نزول آیه
مراد از مولی
ولایت امام علی (ع) در قرآن کریم(۲)
آیه اکمال
مراد از الیوم چه روزی است؟
الف- نظر زمخشری
ب- عده ای گفته اند مراد از «الیوم» روز فتح مکه است!
ب: روز عرفه
ت: مراد از «الیوم» روز عید غدیر خم است.
شان نزول آیه
شواهد و قرائن موجود در آیه
آخرین سخن
فهرست منابع
فهرست منابع
البرهان فی التفسیر القران ، ج ۲
التفسیر، سعد بن عیاشی سلمی سمرقندی، تهران، المکتبه العملیمه الاسلامیه، بی تا المراجعات،عبدالمحسین شرف الدین موسوی، تحقیق و تعلیق حسین رافی، ج ۲، بیروت الولایه، میرزا احمد آشتیانی، قطع حبیبی، ۱۳۶۸ هـ.
المیزان، سید محمد حسین طباطبائی، چاپ بیروت، موسسه اعلمی.
زندگانی تحلیلی پیشوایان ما، استاد عادل ادیب، ترجمه دکتر اسدالله مشیری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ قرآن کریم.
ولایت در قرآن کریم ، جمعی از نویسندگان، وزارت جهاد زندگی حوزه نمایندگی ولی فقیه، قم ، شهریار، ۱۳۷۹٫
مقدمه:
انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنو الذین یقیمون الصلواه و یوتون الزکاه و هم راکعون[۱]
«ولی شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند. همان کسانی که نماز بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند»
آیه بالا که به حق «آیه ولایت» نامه گرفته است مطالب ارزشمندی در باب ولایت خدا، پیامبر (ص) و امیرمونان علی (ع) استفاده و می شود که برای رعایت اختصار مربیان بعضی از آن مطالب که مناسبت بیشتری با بحث دارد، سبزه می کنیم.
الف- تنها خداوند متعال، پیامبر اکرم (ص) و مومنان بر پا دارنده نماز و پرداخت کننده زکات در حال رکوع، دارای حق ولایت و حکومت بر مومنان هستند.
خدواند پس از بر حذر داشتن مومنان از پذیرفتن ولایت و سرپرستی ناروای کافران، با جمله (انما ولیکم الله…. ) به معرفی آنان که شایسته ولایت هستند پرداخته و مومنان را به پذیرش ولایت آنان ارشاد کرده است.
اصل ولایت و حکومت در مرحله نخست از آن خداوند متعال است و ولایت پیامبر و مومنانی که در حال رکوع زکات می دهند، در طول ولایت خداوند است و پرتوی از حاکمیت او.
ب- پرداخت زکات در حال رکوع – نشانه فرد تعیین شده برای حکومت و ولایت است. شهید مطهری نوشته است:
«آیه. مطلب را به شکلی بیان میکند که عمومیت بردار نیست، و به هیچ وجه نمی توان احتمال داد که این آیه نیز در صد بیان وارء اثباتی عام است؟ [۲] زیرا قرآن در اینجا در صدد بیان یک قانون کلی نیست، نمی خواهد استجاب یا وجوب اداء زکات در حال رکوع را بیان کند و به عنوان تشریع یک مندوب یا یک فریضه اسلامی جعل قانون کند. بلکه اشاره به عمل واقع شده ای که فردی در خارج انجام داده و اکنون قرآن، عمل را مصرف آن فرد قرار داده و به نحو کفایه حکمی را که همان ولایت خواص است اثبات می کند.»[۳]
حال باید دید آن شخص معین کیست و این ولایتی که خداوند متعال را برای او ثابت کرده است، چه نوع ولایتی است؟
بر اساس شان نزول های متعدد و روایات بسیار، شخصیت مورد نظر در آیه شریفه حضرت امیرالمومنان، علی بن ابیطالب (ع)، است، بنابراین، از آیه شریفه استفاده می شود که ولایت و سرپرستی بر مومنان، از آن خدا، رسول او و علی بن ابی طالب (ع)، است.
مفسران شیعه و اهل سنت گرچه شان نزول آیه را با روایت های مختلف گزارش کرده اند؛ اما تمام این گزارش ها در یک مطلب مشترک اند و آن مطلب این که آیه در شان امیر مومنان علی (ع) نازل شده و آن مومن بر پا دارند. نماز و ادا کننده زکات د رحال رکوع کسی بر علی (ع)، نیست.[۴]
حال سوال اینکه چرا خداوند متعال به صراحت نام علی (ع) را ذکر نکرده بلکه با کنایه ذکر کرده است؟
مفسران و متکلمان شیعه پاسخ های گوناگونی داده اند، اما به پاسخی که امام صادق (ع) و امام علی (ع)، از شبه بالا فرموده اند بدین فرح است. از امام صادق (ع) پرسیدند چرا خداوند متعال نام علی (ع) را به صراحت در قرآن کریم ذکر نکرده است؟ حضرت در پاسخ فرمودند. آیا وقتی خداوند متعال در قرآن کریم حکم نماز را بیان فرمود، کیفیت خواندن آن و تعداد رکعات را هم بیان کرد؟
روای گفت؛ نه! آیا به جز پیامبر گرامی اسلام (ص) چه کسی موظف بود که کیفیت خواندن نماز و تعداد رکعات آن را تعیین کند؟ آیا مردم از کجا فهمیدند که زکات به چه چیزهایی تعلق می گیرد و حد نصاب هر چیز برای تعلق زکات چیست؟ آیا غیر از این بود که تبیین و تفضیل کلیات به عهده پیامبر (ص) بوده است. خداوند متعادل می فرماید:
لتبین للناس ما نزل الیهم[۵]
« تا برای مردم آنچه را به سویشان فرستاده شد تبیین کنی»
در مساله ولایت نیز خداوند در آیه « اطیعوالله . . . » بیان کرد که اطلاعات اولوالامر واجب است و تعیین مصداق را به عهده پیامبر گذاشت.[۶]
امام علی (ع) در مناظره اش با زندیقی درباره آیه « انما ولیکم . . . » فرمودند:
« در میان امت هیچ اختلافی نیست که در آن روزگار جز یک نفر کسی دیگر در حال رکوع زکات نداده است و اگر نام آن شخص به صراحت در قران کریم ذکر می شد نام و قضیلتش را حذف می کردند. این رمز و رموز دیگری را که از قرآن برایت گفتم به این جهت به صورت رمز در قرآن کریم آمده است که تحریف گران از آن بی خبر بمانند و این حقایق به دست تو و امثال تو برسد».[۷]
اگر مراد از جمله « والذین آمنوا …. » علی (ع) است چرا خداوند متعال به صورت جمع بیان فرموده است؟
۱- جهت ترغیب مردم
زمخشری، یکی از مفسران بزرگ اهل سنت در پاسخ این پرسش نوشته است:
«این آیه در شان علی (ع) نازل شده و سر این که لفظ جمع در آیه آمده است. با این که اشاره به یک فرد دارد برای آن است که مردم را به چنین کاری ترغیب کند. و بیان کند که بر مومنان لازم است که بر خیر و نیکی به تهی دستان کوشا باشند؛ بهطوری که حتی به انداز ه یک نماز آن را تاخیر نیندازند.»[۸]
۲- متعارف بودن جمع در فرد
شهید مطهری نوشته است:
«این سبک سخن که یک که یک حادثه شخصی مربوط به فرد معین به لفظ جمع بیان شود در قرآن کریم بی نظیر نیست، مثلاً می فرماید:
[۱] سوره مائده (۵) آیه ۵۵
[۲] منظور از ولاء اثباتی عام، دوستی و محبت همه مومنان نسبت به یکدیگر است.
[۳] ولادها و ولایت ها، ص ۳۰٫
[۴] ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۸؛ التبیان، شیخ طوسی، ج۳، ص ۵۶۱؛ البرهان فی تفسیر القران، ج۱، ص۴۷۹؛ تفسیر الکبیر، فخررازی، ج ۱۲ ، ص ۲۶؛ الکشاف، زمخشری، ج۱، ص ۶۴۹؛ در املمنشور، ج۲، ص ۲۹۳؛ الغدیر، علوم امینی، ج ۱، ص ۲۷ ، ۱۰۱، شواهد التنزیل، حسکانی،ج۱، ص ۱۷۸؛ جامع البیان، ابن جریر طبری، ج ۶، ص ۱۶۵؛ ۲۴ حدیث از طریق اهل سنت و ۱۸ حدیث از طریق شیعه نقل شده است. (ولایت در قرآن کریم، ص ۶۰- پاورقی)
[۵] سوره نحل (۱۶) آیه ۴۴٫
[۶] راهنما شناسی، استاد و مصباح، ص ۴۵۴٫
[۷] البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۴۸۲٫
[۸] تفسیر کشاف. ج۱، ص ۵۵٫