این پاورپوینت در مورد معماری قاجار و تاثیر مدرنیته بر معماری ایران است و به بررسی نوآوری فضایی، تغییرات سبک تهران و ورود مدرنیته به ایران می پردازد.
مقدمه
در بررسی آثار معماری از منظر فضایی، می توان ارزش ویژه ای برای دوره قاجار قائل شد؛ چرا که در این دوره، تنوع و نوآوری در فضاهای معماری به چشم می خورد و نسبت به دوره های پیشین، پیشرفت قابل توجهی رخ داده است. فضاهای جدید و متنوعی در این دوره خلق شده که نشان از توسعه ای در خلاقیت های فضایی دارد.
اما اگر به جنبه های دیگری مانند ابعاد، تناسبات، فرم ها و تزئینات توجه کنیم، معماری دوره قاجار نسبت به دوره های گذشته وضعیت ضعیف تری دارد. فرم ها از استحکام و پایداری سابق برخوردار نیستند، و تناسبات به اندازه دوره های پیشین هماهنگ و سنجیده نیستند. همچنین تزئینات پیچیده و حساب شده دوران سلجوقی و صفوی جای خود را به جلوه هایی پراکنده و بی نظم داده اند.
معماری دوره قاجار
دوره معماری قاجار را می توان به دو بخش کلی تقسیم کرد:
- مرحله نخست: این مرحله از آغاز حکومت آقا محمد خان تا پایان دوره محمد شاه ادامه دارد. در این بازه زمانی، سبک معماری بیشتر متاثر از سنت های درون زا و به ویژه شیوه اصفهانی بود و تلاش می شد این سبک به کمال برسد. نمونه هایی شاخص از این دوره، شامل حرم حضرت معصومه در قم و کاخ مجد سلطانی است.
- مرحله دوم: از زمان آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکومت قاجار. در این دوره، با سفرهای متعدد ناصرالدین شاه به اروپا و اعزام دانشجویان ایرانی به خارج، تاثیرات معماری غربی به تدریج وارد فرهنگ معماری ایران شد. نتیجه این روند، ظهور سبکی ترکیبی بود که هم ویژگی های محلی را حفظ می کرد و هم عناصر غربی را در بر می گرفت.
(منبع: کتاب «سیمای فرهنگ ایران»)
تاریخ ورود مدرنیته به ایران
تاریخ ورود مدرنیته به ایران به دوره قاجار باز می گردد، زمانی که این جریان نه تنها در معماری، بلکه در ادبیات، شعر و هنر نیز نمود یافت. شهرها نیز از این تحول بی نصیب نماندند و چهره شان دگرگون شد. فضاهایی همچون خیابان ها، راسته های تجاری، میدان ها، تماشاخانه ها، سنگ فرش خیابان ها و چراغ برق های معابر، همه گویای ورود مدرنیته به فضای شهری ایران هستند.
این تحول عمدتاً در شهر تهران شکل گرفت و امروزه تحولات شهری و معماری این دوره را تحت عنوان «سبک تهران» می شناسیم؛ سبکی که در امتداد مکتب اصفهان و همزمان با مدرنیته حرکت می کرد. نمونه برجسته این تلفیق را می توان در میدان توپخانه تهران مشاهده کرد. این میدان که بی شباهت به نقش جهان اصفهان نیست، اما از تناسبات میادین رنسانس و باروک پیروی می کند و به جای عناصر سنتی، پدیده های مدرن را جایگزین کرده است. (سید محسن حبیبی)
در تحلیل تاثیر عوامل بیرونی بر جامعه ایران، بسیاری از منتقدان معتقدند که ارزش ها و معیارهای غربی هنگامی وارد ایران شدند که جامعه ای کاملاً ایستا و سنتی در آنجا حضور داشت. از این رو، تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این دوره را عمدتاً ناشی از برخورد میان یک جامعه شرقی سنتی با ارزش ها و هنجارهای پایدار و یک جامعه غربی مدرن می دانند.
با این حال ارزش ها و معیارهای غربی زمانی به ایران رسیدند که جامعه ایرانی خود در تلاش برای نوسازی بود. در کنار این تلاش ها، جامعه نسبت به ارزش ها و معیارهای بیرونی نیز گشایش یافت؛ گشایشی که ناشی از ارزیابی منفی از وضعیت عمومی خود نسبت به جهان بود. جامعه ای که احساس می کرد برای ادامه حیات، باید تغییراتی را بپذیرد و این تغییرات هم تحت تاثیر عوامل درونی و هم عوامل بیرونی شکل گرفتند.