مبانی نظری گیاه پرسیکا Otostegia persica، تشنج، بیماری صرع

معرفی:
Otostegia persica متعلق به مناطق جنوبی ایران خصوصاً استان سیستان و بلوچستان است. در طب سنتی این مناطق جهت رفع تب، مالاریا و کاهش قند خون استفاده می شود. طی بررسی های انجام شده مشخص شده است که عصاره ی الکلی بخش هوایی این گیاه بر سندرم محرومیت از مورفین اثر قابل توجهی دارد.

جنس Otostegia متعلق به تیره ی lamiaceae بوده و حدود 30 گونه را در خود جای می دهد. از بین این گونه ها 3 گونه O.persica، O.michauxii و O.auchei بومی ایران می باشند که اثر ضدتشنجی Otostegia persica را بررسی می نماییم. طی بررسی های گذشته مشخص شده است که عصاره ی الکلی بخش هوایی این گیاه بر سندرم محرومیت از مورفین اثر قابل توجهی دارد پس به نظر می رسد که این عصاره می تواند اثرات ضد تشنجی داشته باشد.

مقدمه ای از گیاه پرسیکا

یکی از منابع بالقوه مفید در زمینه پیدایش و دسترسی به داروهای جدید، گیاهان می باشند. مروری بر تحقیقات انجام شده نشان دهنده اهمیت نگرش به مقوله کاربرد درمانی گیاهان در طب نوین می باشد. در کشور ما ایران با توجه به قدمت طب سنتی که به عنوان یک منبع غنی و ارزشمند از اطلاعات در رابطه با تجربیات بالینی در رابطه با گیاهان مطرح است و با توجه به قدمت بیماری صرع و آشنایی اطبای شهیر ایرانی و اسلامی با این بیماری، کاربرد گیاهان و فرآورده های آنها در درمان این بیماری رواج داشته است. لذا ما در این تحقیق بر آن شدیم تا به بررسی گیاهی بومی ایران به نام Otostegia persica از تیره ی نعناع بپردازیم.

در تیره نعناع 4000 گونه گیاه وجود دارد که در 200 جنس جای داده شده اند و در کل کره زمین پراکنده اند. بیشترین انتشار در منطقه مدیترانه است. گیاهان عموماً علفی یکساله یا پایا و دارای ساقه های راست یا خزنده اند. بعضی از آنها مانند Thymus ها و Lavandulaها ظاهر بوته مانند و ساقه های متعدد و چوبی شده دارند. در بین آنها به ندرت نمونه های پیچیده یا درختچه مانند ممکن است یافت شود. از مشخصات این گیاهان آن است که ساقه های چهارگوش دارند. از قاعده ساقه آنها نیز غالباً ساقه های فرعی منشا می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کنند و یا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه زیرزمینی در می آیند.

گیاهان تیره نعناع عموماً برگ های متقابل گاهی ساقه آغوش و به ندرت فراهم دارند. برگ های آنها عموماً ساده است به طوری که وجود برگ های مرکب در آنها دیده نشده است. گل های آنها کامل، نامنظم، نر – ماده و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه و یا قسمت انتهایی آن است. گیاهان این تیره از نظر کلی دارای کاسه منتهی به 5 تقسیم و جام منتهی به 5 لوب می باشند، 4 پرچم دارند که در حول یک مادگی 2 برچه ای قرار گرفته اند. میوه گیاهان تیره نعناع 4 فندقه ای و محتوی دانه های بدون آلبومن است و مشخصات آن این است که معمولاً محصور در کاسه گل باقی می ماند.

گیاهان این تیره از نظر مشخصات تشریحی دارای اختصاصات کلی به قرار زیر می باشند:

انواع علفی آنها عموماً دارای دسته های کلانشیم اند. وجود این حالت باعث می گردد که ساقه این گیاهان ظاهر چهارگوش پیدا کند.
دسته های چوب – آبکش پسین در آنها معمولاً به وضع غیر ممتد و جدا از هم دیده می شود.
بشره ساقه و برگ این گیاهان غالباً مستور از تارهای ترشحی و غیر ترشحی به اشکال مختلف است.
تارهای ترشحی اسانس در آنها دارای پایه یک یا دو سلولی منتهی به یک برجستگی 4 تا 8 سلولی و حتی بیشتر است. اسانس ترشح شده نیز معمولاً خارج از جدار سلولزی در زیر کوتیکول جمع می گردد و این خود باعث می شود که بشره در همان ناحیه کمی متورم جلوه نماید. در بین گیاهان تیره نعناع تعدادی جهت مصرف پزشکی، مصرف تغذیه ای (خام یا پخته) جهت تهیه اسانس و بعضی برای زیبایی پرورش داده می شوند. (11)

Otostegia persica یکی از گیاهان متعلق به تیره ی lamiaceae می باشد که متعلق به مناطق جنوبی ایران خصوصاً استان سیستان و بلوچستان است. در طب سنتی این مناطق جهت رفع تب، مالاریا و کاهش قند خون استفاده می شود. طی بررسی های انجام شده مشخص شده است که عصاره ی الکلی بخش هوایی این گیاه بر سندرم محرومیت از مورفین اثر قابل توجهی دارد. ما نیز بر آن شدیم تا اثر ضد تشنج عصاره ی تام متانولی حاصل از بخش هوایی این گیاه را برای اولین بار بررسی نمائیم.

Otostegia persica گیاهی است پایا، در بن و پایه ی چوبی، سبزمات، خاردار، به ارتفاع 80-150 سانتیمتر. ساقه ی آن متعدد، سخت-چوبی، بسیار پرشاخه، با شاخه های چهارپهلو، سبز متمایل به سفید یا متمایل به زرد. برگ ها کوچک، در دو رو سبز، با پهنک یا تیغه ای به ابعاد 10-15 × 10-15 میلیمتر. گیاه بومی ایران است و در فارس، بوشهر، شیراز، بین بم و کرمان و بندر عباس، بین بوشهر و بندر لنگه، بلوچستان: بین خاش و ایرانشهر و… وجود دارد (12).

مورفولوژی:

Otostegia persica گیاهی است پایا، در بن و پایه ی چوبی، سبزمات، خاردار، به ارتفاع 80-150 سانتیمتر. ساقه ی آن متعدد، سخت-چوبی، بسیار پرشاخه، با شاخه های طویل، چهارپهلو، سبز متمایل به سفید یا متمایل به زرد، کرکینه پوش. برگ ها کوچک، در دو رو سبز، با پهنک یا تیغه ای به ابعاد 10-15 × 10-15 میلیمتر، زبر و خشن، در دو رو کرک پوش، واژ تخم مرغی یا تقریباً مدور، در پشت دارای رگبرگ های برجسته و مشخص، در قاعده کنجی، در انتها دارای 5-7 دندانه ی خارمانند به طول 1-2 میلیمتر، در پایین باریک شده و منتهی به دمبرگ کوتاه. خارهای گوشوارکی سفید کرکینه پوش، بسیار سخت، بلندتر از برگ ها. گل سفید یا کرم متمایل به سفید، مجتمع در چرخ هایی شامل دو دسته ی کناری شامل سه گل. براکته ها درفشی، به درازی 10-15 میلیمتر، پایا و خارمانند و کوتاه تر از لوله ی کاسه. کاسه دارای لوله ی کرک پوش، به طول 8-10 میلیمتر، استوانه ای، دارای 10 رگه طولی، در لبه وسیع، غشایی، دولبه، مشبک، کمی کرکدار. لب بالایی آن پهن دراز-سرنیزه ای، کامل، هم قد با طول لوله، در انتها دارای 1-3 خارچه. لب پایینی بسیار بزرگ و بادبزنی شکل، با 3-7 لبه خارمانند. جام مانده در کاسه، در داخل دارای حلقه ای مشخص، خود یا “کاسک” ایستاده، کرک پوش، با لب سه قسمتی، قسمت میانی فرورفته و چاله دار. پرچم ها راست و مانده در زیر “کاسک”. خانه های بساک متعاقب، خامه دو بخشی. (11)

انتشار جغرافیایی:

گیاه بومی ایران است و انتشار جغرافیایی آن به صورت زیر می باشد (11):

جنوب: فارس: کتل کمارج، ده مورد، نیریز، بین کازرون و بوشهر، شیراز، بین شیراز و جهرم، کنگان، کوه خورموج، هویزه، چنار راه دار، کنارتخته

جنوب شرقی: بین آب باریک و درزین، بین چاه چغک و تاروم، بین جیرفت و ده بکری، تخت سلیمان، بین حاجی آباد و سیرجان، بین بم و جیرفت، بین بم و کرمان نزدیک نای بید، بافت سبزواران، گردنه مرغک، بین حاجی آباد و بندر عباس، طاهری بین بوشهر و بندر لنگه، بلوچستان: بین خاش و ایرانشهر، مکران، کارواندر، سرباز، تنگه سرخه، بشاگرد (12)

ترکیبات شیمیایی:

این گیاه ترکیباتی از قبیل سسکوئی ترپن، ترپنوئیدها، استروئید و فلاونوئیدها را دارا می باشد. 11 ترکیب به نام های:

Geraniol,
Eugenol,
Ceryl alcohol,
Hentriacontane,
Caffeic acid,
p-Hydroxybenzoic acid,
β-Sitosterol,
β-Sitosteryl acetate,
β-Amyrin,
Campesterol,
Stigmasterol

از این گیاه به دست آمده است (41).

ضمنا از اسانس روغن گیاه توسط دستگاه GC و GC/MS ترکیبات زیر حاصل شد (42):

dillapiole (43.1%)
trans-verbenol (9.6%)
hexadecanoic acid (5.7%)

در مطالعه ی دیگری از بخش های هوایی Otostegia persica اسانس گیری شد و اسانس روغن بخش گلدار (EOFL) و میوه دار توسط دستگاه GC و GC/MS آنالیز شدند و به طور جداگانه بررسی شدند. در قسمت گلدار مهم ترین ترکیبات سه ترکیب:

alpha-pinene (17.21%)
1-octen,3-ol (13.44%)
cubenol (7.27%)

بودند.

در حالی که از قسمت میوه ترکیبات di isooctyl phthalate (45%) و hexadecanoic acid (11.07%) حاصل شد. مشاهدات نشان داد که EOFL خواص آنتی اکسیدانی بیشتری نسبت به بخش میوه دارد که احتمالاً به دلیل مونوترپن های اکسیژنه ی بیشتر این قسمت است (43).

خواص درمانی گیاه پرسیکا:

جنس Otostegia خواص بیولوژیک و درمانی مهمی را دارا می باشد. در طب سنتی ایران از Otostegia persica در درمان مالاریا، کاهش قند خون و درمان زخم استفاده می شود (11). همچنین از آن جهت درمان آلرژی-آرتریت و اسپاسم استفاده می گردد (13). طی بررسی های انجام شده مشخص شده است که عصاره ی الکلی بخش هوایی این گیاه بر سندرم محرومیت از مورفین اثر قابل توجهی دارد. طبق بررسی های انجام شده، فلاونوئیدهای حاصل از بخش هوایی Otostegia persica دارای اثرات آنتی اکسیدانی قوی می باشد (13). همچنین شماری از دی ترپنوئیدها از این گیاه استخراج شده که وجود اثرات ضد آلزایمری در آن قابل پیش بینی می باشد. ضمنا طبق بررسی های جدید این گیاه اثر آنتی باکتریال هم دارد (14 و 44).

بررسی ها در مقاله ای با عنوان “تاثیر عصاره هیدروالکلی گیاه گلدر بر پلاسمودیوم برگئی در موش سفید سوری و مقایسه اثر آن با کلروکین” نشان داد که غلظت mg/kg 450 عصاره گیاهی به صورت معنی داری باعث کاهش میزان پارازیتمی در موش های آلوده شده است. ضمنا از جوشاندن آن در بعضی مناطق جنوبی کشور به عنوان تب بر استفاده می کنند. (45 و 46)

با توجه به خواص آنتی اکسیدانی عصاره گیاه گلدر و نقش آنتی اکسیدان ها در بهبود بیماری دیابت ملیتوس، در مطالعه ای اثر عصاره متانولی گیاه گلدر Otostegia persica بر سطح سرمی گلوکز و فاکتورهای نشانگر عملکرد کلیه در موش های صحرایی نر دیابتی شده با استرپتوزوتوسین، اثر این عصاره بر سطح سرمی گلوکز و فاکتورهای نشانگر عملکرد کلیه در موش های صحرایی نر دیابتی شده با استرپتوزوتوسین بررسی شد.

تیمار موش های دیابتی با عصاره گلدر (mg/kg 300، 200، 100) به مدت 6 روز سبب کاهش معنی دار گلوکز و کراتینین و با دوز mg/kg 200 سبب افزایش اوره سرمی گردید. همچنین تجویز عصاره به مدت 3 روز با دوز mg/kg 300 گلوکز و با دوزهای مختلف، اوره و کراتینین سرمی را کاهش داد.

در نتیجه عصاره گیاه گلدر دارای اثر هیپوگلایسمیک می باشد و تجویز آن در دیابت ملیتوس نه تنها عوارض کلیوی نامطلوب نداشت بلکه تا حدودی سبب بهبود عملکرد کلیه گردید.