ویژگیهای طبیعی
موقعیت و وسعت
استان خراسان وسیعترین استان کشور می باشد که در مختصات جغرا فیایی 30 درجه 21دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 14 دقیقه طول شرقی گسترش یافته است . وسعت این استان 248000 کیلومتر مربع و تقریباً 65% مساحت ایران را به خود اختصاص داده است . استان خراسان از شمال و شمال شرقی به ترکمنستان، از شرق به افغانستان، از جنوب به استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان، از غرب شمال غرب به استانهای یزد، اصفهان، سمنان و گلستان محدود می شود. استان خراسان با ترکمنستان 700 کیلومتر و با افغانستان 419 کیلومتر مرز مشترک دارد.
اقلیم (آب و هوا)
در استان خراسان به دلیل گستردگی، اقلیم های متفاوتی را می توان مشاهده کرد. بر اساس مطالعات انجام گرفته چهار نوع اقلیم کلی در استان خراسان به شرح زیر وجود دارد:
-آب وهوای سرد استپی: این نوع اقلیم در نواحی مرتفع استان (ارتفاعات آلاداغ و بینالود)مشاهده می شود.
-آب وهوای مدیترانه ای: این نوع اقلیم بیشتر در مناطق بجنورد، قوچان، شیروان، نواحی جنوبی بینالود، ارتفاعات کپه داغ، هزار مسجد و قسمتی از مشهد وجود دارد.
– آب وهوای نیمه بیابانی ملایم: این نوع اقلیم معمولاً در نواحی شمالی خراسان مرکزی و نواحی جنوبی دیده می شود که مهمترین ویژگی آن تغییر در درجه حرارت است.
– آب و هوای گرم وخشک بیابانی: این نوع اقلیم بیشتر در نواحی جنوبی استان خراسان دیده می شود و 50 درصد از مساحت استان خراسان را به خود اختصاص داده است.
به طور کلی دلیل اصلی تغییرات آب و هوایی استان خراسان وجود جریان های هوای مختلفی است که از غرب،شمال غرب وشمال شرق وارد استان می شوند این جریان های هوا شامل موارد زیر می باشد:
– جریان پرفشار سیبری: این توده هوا از اواخر فصل پائیز تا اوایل فصل بهار از شمال شرق وارد کشور می شود وشمال استان خراسان را تحت تاثیر قرار می دهد وبه شدت دما را پائین می آورد و باعث ریزش برف می شود.
– جریان مدیترانه ای: این توده هوا مناطق شمالی و قسمتی از شمال غرب خراسان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. به طور کلی منشاء این جریان اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است. این توده هوا دارای رطوبت بسیار زیاد می باشد و اکثر بارش های غرب استان ناشی از این توده هوا است.
– توده هوای بیابانی: منشاء این توده هوا کویر عربستان می باشد که نقش مهمی در افزایش دمای استان دارد. توده هوای بیابانی نه دلیل فقر رطوبت هیچ گونه بارندگی در استان ایجاد نمی کند و معمولاً با گرد و غبار همراه می باشد.
میزان نزولات جوی در استان خراسان متفاوت می باشد. در شمال غرب . شمال استان نزولات جوی به مراتب بیشتر از جنوب است. به طوری که میزان نزولات جوی در حوضه آبریز اترک به 800 میلیمتر در سال و در ایستگاه فردوس به کمتر از 30 میلیمتر می رسد. بر اساس مطالعات انجام شده در سه ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت بیشترین نزولات جوی را در استان خراسان داریم و معمولاً در ارتفاعات بیش از 2000 متر به خصوص در شمال استان، نزولات بصورت برف است.
بدلیل موقعیت خاص جغرافیایی استان خراسان، بادهای گوناگونی نیز آن را تحت تاثیر خود قرار می دهند، که مهمترین آن بادهای شمال و شمال شرقی، بادهای غربی،بادهای جنوبی و کویری، بادهای 120 روزه و…است.
منابع آب
استان خراسان را می توان با توجه به شرایط هیدرولژیکی به 6 حوضه آبریز تقسیم کرد. هر یک از این حوضه ها دارای رفتار و شرایط هیدرولوژی خاص خود می باشند، که با حوضه مجاور تفاوت دارد. این 6 حوضه آبریز عبارتند از:
1 – حوضه آبریز رودخانه اترک 2 – حوضه آبریز کویر قره قوم
3 – حوضه آبریز کویر مرکزی ایران 4- حوضه آبریز کویر نم
5 – حوضه آبریز نمک زارهای شرق استان 6- حوضه آبریز کویر لوت
در ادامه به توضیح مختصر هر کدام از این حوضه های آبریز می پردازیم:
حوضه آبریز رودخانه اترک
آبهای سطحی این حوضه شامل رودخانه متعددی است که در زیر به مهمترین آنها اشاره می شود:
– رودخانه مادرسو: این رودخانه از ارتفاعات کوه «کورخود» سرچشمه می گیرد و پس از عبور از مرکز دشت به جنگل گلستان می ریزد، این رودخانه در حواشی روستای چشمه خان جریان دارد.
– رودخانه اترک علیا: این رودخانه از نه هم پیوستن تعدادی سر شاخه و مسیلها به وجود می آید که از شرق به غرب و در موازات ارتفاعات حاشیه دشت، جریان می یابد. وسعت حوضه آبریز این رودخانه بالغ بر 5835 کیلومتر مربع بوده که متوسط حجم سالانه آب این رودخانه تا محل خروجی دشت حدود 75 میلیون متر مکعب گزارش شده است.
– رودخانه تبرک: این رودخانه از ارتفاعات « الله اکبر » سرچشمه می گیرد و پس از عبور از دره های آهکی به دشت قوچان وارد می شود. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 560 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود میلیون متر مکعب است.
– رودخانه چناران: این رودخانه به رودخانه فیروزه می ریزد. وسعت حوضه آبریز آن 1434 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه جریان آب در آن 14 میلیون متر مکعب است.
– رودخانه فیروزه: این رودخانه از ارتفاعات جنوب غرب دشت بجنورد سر چشمه میگیرد و پس از وارد شدن رودخانه چناران به آن به رودخانه اترک می ریزد. وسعت حوضه آبریز آن 208 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 19 میلیون متر مکعب است.
– رودخانه اترک: مهمترین جریان سطحی این حوضه آبریز، رودخانه اترک است که متوسط حجم جریان سالانه در این رودخانه 350 میلیون متر مکعب می باشد. منشاء اصلی این رودخانه چشمه های کارستی است.
– رودخانه قره چای: این رودخانه از ارتفاعات کوههای شمال شیروان شروع می شود و در حواشی روستای نجف آباد به اترک می ریزد. وسعت حوضه آبریز این رودخانه تا محل ورود به اترک 1900 کیلومتر مربع می باشد.
– رودخانه دربند: این رودخانه از ارتفاعات کوه « کورخود » سرچشمه می گیرد و پس از عبور از دشت در محل « پیش قلعه »به اترک می ریزد. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 1023 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن حدود 9 میلیون متر مکعب اندازهگیری شده است.
از دیگر رودخانه های این حوضه می توان به رودخانه های درکش، سومبار،چندیر،خرتوت، شیرین دره و…اشاره کرد.
فهرست مطالب
1- ویژگیهای طبیعی
– موقعیت و وسعت
– اقلیم
– منابع آب
– زمین شناسی
– معادن
– ناهمواریها
– غارها
– پوشش گیاهی
– زندگی جانوری
– محیط زیست
2- ویژگی های انسانی
– تاریخچه
– ویژگی های فرهنگی و قومی
– تقسیمات سیاسی
– جمعیت
– لهجه و زبان
– عشایر
– مهاجرت
3- ویژگیهای اقتصادی
– صنایع
– کشاورزی
– دامپروری
– راهها